‘Duurzaamheid is FAKE’

Het ontbreekt in Nederland totaal aan visie, zegt uitgeroepen duurzaamheidsgoeroe en circulair architect Thomas Rau. ‘Duurzaamheid betekent het optimaliseren van een fout systeem.’

Architect Thomas Rau is bekend van radicale uitspraken. ‘Groene stroom is onzin,’ of ‘Er is te veel aandacht voor energiebesparing, er is energie genoeg.’ En: ‘Duurzaamheid is vooral gebaseerd op marketingconcepten.’ Zijn boodschap is confronterend en haalt toehoorders uit hun comfortzone. Rau spreekt iedereen aan die zijn of haar verantwoordelijkheid willens en wetens niet neemt. ‘We moeten het niet hebben over duurzaamheid; we moeten fundamenteel deze hele maatschappij anders gaan organiseren.’

Het vraaggesprek vindt plaats in het sober aangekleed kantoorgebouw van RAU Architects op IJburg met indrukwekkend uitzicht over het IJ. Van Durgerdam, het Paard van Marken, Pampus, tot aan de contouren van Muiderzand. ‘Ik vertel dit verhaal nu zo’n 60 keer per jaar,’ zegt Rau. ‘Vroeger hadden ze mij horizontaal afgevoerd via de nooduitgang. Maar nu krijg ik er voor betaald. Voor mij het levende bewijs dat mijn verhaal wáár is. Want als het zo’n onzin is, waarom ga je mij dan nog betalen ook?’ Een typische Rau-redenatie, het midden tussen stevige bewijsdrang en speelse overdrijving. ‘Er is verandering, maar het gaat in stapjes,’ zegt hij. ‘Het zetten van stappen is goed, maar alleen als je weet waar je naar toe wilt.’ Volgens Rau ontbreekt het daaraan en vindt de duurzaamheidsdiscussie plaats op het verkeerde niveau.

Springtij

‘Deze planeet gaat niet wachten op de volgende verkiezingen,’ begint Rau als opwarmer. ‘Deze planeet gaat niet wachten op het volgende milieubeleid, gaat niet wachten op het volgende voorstel van de klimaatconferentie. Wat wij niet begrijpen is dat wij deze aarde niet kunnen aansturen. We kunnen deze aarde wèl om zeep helpen, maar niet aansturen.’ Hij geeft een voorbeeld. ‘Op 21 maart was op het nieuws te zien hoe een Frans klooster onder water liep, door een springtij van 14 meter hoog. Stel dat je technici had gevraagd: ‘dames en heren, we willen een springtij organiseren, liefst van 14 meter!’ Nou, dan was iedereen daar begonnen, met een pompje hier, pijpje daar… Maar niemand was op het idee gekomen, weet je wat, laten we wachten, tot 21 maart, want dan is het daar!’. Wat Rau zegt: ‘Ik denk dat wij mensen de neiging hebben problemen klein te maken, om onszelf te beschermen, omdat we het niet aankunnen als we ons realiseren hoe groot de problemen zijn.’

Urgent

De vraag is waarom we de dingen niet doen zoals we denken dat het eigenlijk zou moeten. Rau noemt twee punten. ‘Het eerste is dat we het gewoon niet willen. Als jij niet vanochtend om 10.00 uur op deze stoel had willen zitten, dan was je niet gekomen,’ zo spreekt hij mij direct aan. ‘En er waren vast veel meer argumenten om hier niet te komen, dan om hier wel te komen. Maar het is jouw keuze geweest.’ Ik knik. ‘Met andere woorden, we weten dat als we iets willen, dan gaan we die dingen ook doen. Dus als iets niet gebeurt, is het heel simpel, dan willen we het niet.’ Hij laat een pauze vallen en denkt even na. ‘Dus als we iets samen willen doen, dan moeten we afspreken wat we gaan doen en hoe. Maar dat willen we niet. Omdat dit tegendraads is ten opzichte van hoe wij ons maatschappelijk georganiseerd hebben. Dus al die discussie over duurzaamheid, hoe interessant dat ook is, hoe ontroerend het ook is, zo sentimenteel het ook is, die discussie is eigenlijk fake.’ Ooit zei Rau: ‘Een auto waar je een spoiler op plakt is nog geen raceauto.’

‘Het tweede probleem is dat deze maatschappij draait om de actuele dingen. Niet om dat wat urgent is.’ Rau legt het uit. ‘Urgente dingen zijn die dingen die zich door de tijd heen langzaam ontwikkelen. Vergelijk het met water dat naar binnen lekt. Eerst is er één druppel en dan worden het twee, het duurt ongelooflijk lang, maar dan opeens heeft het nog maar één dag nodig en staat het tot hier..!’ Hij houdt zijn hand op verdrinkingshoogte en ik denk aan de aarde die we om zeep helpen. ‘Maar een urgente ontwikkeling is niet interessant. Wat je in de media ziet, zijn de kort cyclische dingen die geactualiseerd worden. En in die zin is duurzaamheid ook actueel, en niet urgent. Zo wordt het benaderd.’

Transformatie

Aan mijn frons is waarschijnlijk te zien dat ik het niet begrijp. Rau pakt een vel papier en schetst een paar vlekken met twee harde potloodlijnen ertussen. ‘Kijk even naar deze driedeling,’ zegt hij. ‘De onderste laag is de meest materiële, daar heb je dingen, producten, geld. De bovenste laag is de minst materiële, dat is de mentale laag. Daartussen zit communicatie.’ Zijn potlood beweegt over het papier. ‘Die onderste laag, de meest materiële, daar zit het product-an-sich en daar gaat iedereen op acteren. Cradle to cradle, noodle to noodle, beetje profileren, daar kan iedereen wat mee.’ Het potlood wordt een aanwijsstok. ‘Als je op deze laag acteert zal er niets veranderen. Heel comfortabel.’

Rau wijst op de tweede laag. ‘Dan kijken we naar de markt, de laag ertussen, dat is een heel interessante laag. Dan zie je dat je dingen anders moet financieren, andere risico’s moet nemen, nieuwe businessmodellen nodig hebt. Je denkt: ‘shit, ik moet mijn geld ánders verdienen’. Dus hier beginnen mensen al heel oncomfortabel te worden.’ Het potlood zwaait naar boven. “Dan gaan we naar die mentale laag, de derde, dat is de laag van daadwerkelijke transformatie. Maar bijna niemand wil aan die mentale laag, want dat is te moeilijk.’ Hij maakt de onderste streep nog dikker. ‘Daarom blijft iedereen in de onderste laag hangen. En daarom noem ik dat allemaal duurzaamheidscondoompjes. Hier heb je de duurzaamste mensen, de vastgoed50, de duurzaam gebouwd punt nl nieuwsbrief. Dat is allemaal troep en die zit hier.’ Met het potlood hamert hij onder de dikke streep. ‘En die mensen vinden elkaar allemaal ongelooflijk belangrijk, geven elkaar prijzen, een sterretje, een trofee. Maar ondertussen verandert niets.’ Ik moet hem ergens gelijk geven. HR-glas, een warmtepomp, slimme ventilatie; energie efficiëntie is bedrijfseconomisch zinnig, maar is dat echt duurzaam?

‘Daarom zeg ik: duurzaamheid betekent het optimaliseren van een fout systeem. We moeten het niet over duurzaamheid hebben, we moeten fundamenteel deze hele maatschappij anders gaan organiseren. Dat voelt iedereen op zijn klompen aan, maar niemand wil het doen.’ Rau zwijgt even. ‘Daarom ben ik ook geen lid bij duurzaamgebouwd punt nl. Dat zijn mensen die het veel béter slèchter doen dan ik.’

Visie

De kijk op de werkelijkheid van Thomas Rau is verstrekkend en de verandering die hij verlangt veeleisend. Ik vraag de architect of hij denkt dat de doelstelling om de klimaatopwarming tot 2 graden te beperken in 2020 haalbaar is. ‘Een tijdje terug zijn in een weekend 1000 mensen overgestapt naar de Triodos bank. Dat is weer een stap. Een klein stapje, maar die worden vanzelf groter.’ Rau spreekt hoop uit, maar vindt de stappen die gezet worden lang niet groot genoeg.

‘Het zetten van stappen is goed als je weet waar je naar toe wilt,’ voegt hij toe. ‘Daar moeten we het over eens worden. Anders heeft het geen enkele zin. Dan kun je beter thuis blijven. En mijn punt is: wij weten niet waar we naar toe willen. We hebben visie nodig, liefst ‘guided by the future’, we moeten weten waar we naar toe willen. En daar ontbreekt het aan.’ We halen het SER energieakkoord aan. ‘Dat noem ik het Spelen en Ritselen akkoord,’ zegt hij rap. ‘Je vindt nergens in dat hele stuk ook maar één zin over het werkelijke doel. Het middel wordt tot doel verheven. Duurzaamheid is een middel, geen doel. Dat maak ik voortdurend mee; dat als we het middel tot doel verheffen, we verlost zijn om over het echte doel na te denken.’ Hij haalt adem. ‘Dat wil namelijk niemand. Want als we daar eenmaal aan beginnen, dan verandert alles – en dat willen we niet.’

‘Tegelijk heeft de overheid het perfect gespeeld, daar heb ik bewondering voor. Ze hebben Jan en Alleman in dit land geïnstrumentaliseerd en monddood gemaakt. Dat is wat ze gedaan hebben, heel gewoon met het aloude voedingsmiddel macht.’ Ik denk aan wat we op deze website geschreven hebben over het akkoord. Te weinig ambitie, te weinig daadkracht, geen leiderschap. ‘Je ziet op het allerhoogste politieke niveau onvolwassenheid,’ vervolgt Rau. ‘Je kunt bijna zeggen hoe meer macht mensen hebben, hoe onvolwassener ze zijn. Blijkbaar is je entree-ticket voor macht onvolwassenheid.’ Rau raakt op dreef. ‘Minister Kamp is volstrekt ongeschikt om minister te zijn. We hebben een verkeerd kabinet. We hebben geen volksvertegenwoordigers, maar curatoren die de bv Nederland runnen. Die kijken wat ze aan liquide middelen hebben, hoe de cashflow loopt, nou, wat hebben we nodig en dan lekker aan de gaskraan draaien.’ En om het onderwerp nog even aan te zetten: ‘En dan roept die Rutte in de Rode Hoed, visie hebben als VVD’er? Nou, volgens mij is dat een handicap.’ Rau kijkt mij aan. ‘Dat is toch onvoorstelbaar..?’

Omkeerbaar

De klimaatverandering vereist ingrijpen. Urgent. Zoveel begrijp ik inmiddels. ‘We hebben een disruptieve transformatie nodig. We willen het evolutionair maken, maar dat is niet genoeg. Je hebt twee mogelijkheden. Of je gaat dingen vanuit je bewustzijn doen, of je wordt door feitelijkheden gedwongen om je gedrag te veranderen. Laatst vraagt mijn zoon: pappa, stel dat je vanavond journaal zit te kijken en ze zeggen dat we hier morgen oorlog hebben. Hij zegt, wat gaan wij dan doen? Dit is het moment. Disruptief, radicaal, dit gaat gebeuren.’

We kijken weer over het IJ. Hoe maak je de stap van Rau zijn denkwereld naar de realiteit van morgenochtend? ‘Waarom zit jij vastgeroest in dit systeem,’ vraagt hij mij. ‘Alles is omkeerbaar. Weet je, we lopen nu deze tent uit en we vliegen naar Australië. Alles kan. Honderd jaren geleden hebben we gebouwen gemaakt die allemaal BREEAM Outstanding waren. Van lokale materialen, allemaal re-montabel, allemaal vakwerk, geen lijm, geen chemische bommen, we hebben het allemaal gedaan. Ik geloof echt dat dingen omkeerbaar zijn.’ Dan een zijsprong. ‘Ken je het jaarboek van het Nederlands Architectuur Instituut? Al 22 jaren zend ik wat in en ben 22 jaren geweigerd. Wat u doet meneer Rau is maatschappelijk niet relevant, zeggen ze dan. Natuurlijk niet. Stel dat het relevant was, dan was hun boek leeg.’

Als het waar is

Thomas Rau vraagt of ik een beeld heb over hoe mensen tegen hem aan kijken. Ik zeg dat om zijn boodschap over te brengen het niet zonder enige overdrijving kan, maar dat dit kan neigen tot Donquichotterie. Hij antwoord bedachtzaam. ‘Het probleem is dat jij zegt dat mensen denken dat ik een beetje chargeer, om ze wakker te schudden. Maar het is nog veel erger. Ik meen het echt. Dat is lastig en ja, dat is ook heel oncomfortabel.’

‘Ik werd laatst na een lezing aangesproken,’ vertelt Rau tot slot. ‘De man zegt, ik heb nu gehoord wat u zegt en stel dat het waar is wat u zegt, wat gaan we dan doen?’ Rau kijkt mij veelbetekenend aan. ‘Stel nu dat het waar is,’ herhaal ik ironisch. ‘Dat is wat hij zei,’ zegt Rau. We glimlachen. ‘Stel dat het waar is. Wat gaan we dan doen?’ ‘Wat was je antwoord,’ vraag ik. Hij kijkt omlaag en zegt: ‘Neem iedere ochtend een kwartier de tijd voor jezelf. Ga erover nadenken, over wie je bent, over wat je wilt en over wat je vervolgens moet doen.’

Thomas Rau (1960, Duitsland) volgde opleidingen op het gebied van beeldende kunst en dans aan de Kunstacademie en studeerde architectuur aan de RWTH Aken (Duitsland). Sinds 1990 werkt hij als architect in Amsterdam, waar hij in 1992 het architectenbureau RAU oprichtte. Gebouwen van RAU bieden een gezond binnenklimaat, zijn zo veel mogelijk gebouwd met milieuvriendelijke materialen. Thomas streeft altijd naar energieneutraal of zelfs energieleverend bouwen. Na RAU volgde het Oneplanetarchitecture Institute, dat zich richt op maatschappelijke vraagstukken en de nieuwe economie. In 2008 certificeerde Thomas Rau zich als officieel Cradle to Cradle architect. Eind 2010 richtte Thomas Turntoo op, als oplossing voor de uitputting van de aardse hulpbronnen. Thomas Rau spreekt regelmatig in binnen- en buitenland, staat op nummer 4 op de lijst van de ‘Duurzame 100’ van Dagblad Trouw en op nummer 1 in de categorie ‘Green Building’ op de Green.200 lijst van Green.2 magazine. In 2013 heeft hij de Oeuvre Award ontvangen voor zijn bijdrage aan de gebouwde omgeving wat verder reikt dan puur architectuur. (Bron: Turntoo).